NEVŞEHİR MERYEM ANA KİLİSESİ - 2 (Restorasyon)

174 YILLIK TARİH; NEVŞEHİR MERYEM ANA KİLİSESİ;

Türkiye'nin önemli kültür ve turizm merkezlerinden biri olan Nevşehir'deki Kapadokya bölgesinin merkezi konumundaki eski yapılardan biri olan Meryem Ana Kilisesi restorasyonu tamamlandı. Nevşehir Kalesi’ ne çıktığınızda, Göre Beldesine doğru uzanan Kahveci Dağı ve dağın eteklerindeki Nevşehir-Niğde yolunun yer aldığı derin ve geniş vadi hemen dikkatinizi çekecektir. Günümüzde Cumhuriyet Mahallesi olarak anılan  bu mahalle 1924 mübadelesine kadar Rumların yaşadığı  ve Kahveci Dağı yamaçlarından vadi tabanına kadar inen, bünyesinde kiliseler, okullar, hamamlar, çeşmeler, köşkler ve konaklar barındıran yerleşik bir “Rum Mahallesi” idi. 19. Yüzyılda Nevşehir’ deki rum cemaatine bağlı rum nüfusu fazlaydı ve 1867 yılında kurulan Nevşehir Belediye Başkanlığının ilk başkanı olan Abdullah Bey’ den sonra ikinci Belediye Başkanı Rum Yorgi Konstankilidis 1871 – 1896 yıllarında 25 yıl Nevşehir Belediye Başkanlığı yapmıştır.

1924 Mübadelesinden sonra Rum Mahallesi boşalarak hızla yok olmuş, birkaç önemli eserden ve yapıdan başka bir şey kalmamıştır. Bu haftaki ziyaretim Kapadokya bölgesinin en büyük ve anıtsal yapılarından Meryem Ana Kilisesi veya Hapishane Kilisesi’ ne oldu.. Meryem Ana Kilisesi, Grekçe ve Karamanlıca kitabesi, İncil'deki konuların resmedildiği freskleri ve mimari yapısıyla dikkati çekiyor.

1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’nın 14., 16. Ve 17. maddeleri gereği Anadolu’da yapılan pek çok Osmanlı Devri Kiliselerinden biri olan Meryem Ana Kilisesi 1849 yılında Sultan Abdulmecit zamanında bölgedeki Ortadoks Rumlar tarafından finanse edilerek Leontizu Gregor Kalfa adlı mimara yaptırılarak  Kayseri Metropoliti Paisios tarafından ibadete açılmış ve  1924 yılına kadar Ortadoks Rum Kilisesi olarak faaliyetini sürdürmüştür.1924 mübadele sonrasında 1950 yılına kadar boş kalan  yapı içinde çeşitli değişiklikler yapılarak  1950 - 1983 yılları arasında Nevşehir Cezaevi olarak kullanılmış, Kemal Tahir (1948 – 1950), Aziz Nesin (1950), Hasan Hüseyin Korkmazgil (1951), Yılmaz Güney (1951) gibi ünlüleri konuk etmiştir, Yılmaz Güney “Boynu Bükük Öldüler” romanını bu dönemde yazmış, 20 ay kaldığı cezaevinden bahsederken; “Hayatımın akışını değiştiren benim ilkokulum”diye nitelemiştir.  Ayrıca  Nevşehir Cezaevi 1980 askeri darbesi sonunda pek çok siyasi hükümlüyü de konuk etmiştir.  
 

1924 mübadeleden sonra 26 yıl boş kalan kilise 1950 yılında Hapishaneye çevrilmesi sırasında amaca uygun değişiklikler  ve düzenlemeler yapılmış, yapının içine betonarme bir ara kat, hücreler, tuvaletler ve bir de mescit eklenmiştir.

1973’te başrollerini Türkan Şoray ve Hakan Balamir’in oynadıkları “Mahpus” adlı film,  Nevşehir Cezaevi’ nde çekilen önemli belge niteliğinde bir çalışmadır.
Nevşehir taşından inşa edilen Meryem Ana kilisesi, Bazilika planda ele alınmış olup sekizgen planlı bir kulesi vardır. Altta üç, üstte beş neftlidir. Apsis sayıları açısından kilise dışa taşkın beş yarı yuvarlak apsisiyle en çok apsise sahip kiliselerden biridir. İç mimaride ise İncil’de alınmış konular resmedilmiştir. Grekçe ve Karamanlıca kitabesi ile Hristiyanlıkta farklı cemaat gruplarının ortak kullanım alanı olduğunu göstermektedir. aslına uygun restorasyon ve konservasyon çalışmaları 2020 yılında başlamış olup yaklaşık üç yıl süren titiz çalışmalar sonunda 27 Nisan 2023 tarihinde sona ermiştir.

Osmanlı döneminde inşa edilmiş önemli eserlerden biri olan ve Ortadoks inancının merkezi sayılan Nevşehir Meryem Ana kilisesi yeni görünümü ve 174 yıllık tarihiyle önemli bir turizm merkezi olarak ziyaretçileriyle buluşuyor..

Mustafa Taşkın