Özkonak Yeraltı Şehri
Özkonaklı bir çiftçi, 1972 yılında bahçesini suladığı suyun
devamlı bir yerlere sızdığını ve azaldığını farketmeseydi belki bugün “Özkonak
Yeraltı Şehri” halen bilinmiyor olacaktı.
Uzun zamandır sulama
suyunun bahçeye ulaşıncaya kadar eksildiğinin farkındaydı Özkonaklı çiftçi ve kaçağı bulmaya kararlıydı.
Aramaya ürünlerini sakladığı ve
soğukhava deposu olarak kullandığı kaya oyma mağarayı köşe bucak incelemekle
başladı. İnceleme Yeraltı Şehri’ nin bulunması ile sonuçlandı.
Belediye’ nin desteği ve yöre halkının yardımıyla yeraltı şehrinin 3 katını
temizlemeyi başardılar. 1992 yılında ise kamulaştırılarak Turizm Bakanlığına
devredildi ve 4. Kat da temizlenerek ziyarete açıldı. Böylece Kapadokya
Bölgesindeki Yeraltı Şehirlerine bir yenisi daha eklenerek, her yıl binlerce
yerli yabancı turistin ilgi ile ziyaret ettiği bir yer halini aldı.
Avanos ilçesine bağlı Özkonak Kasabası, Nevşehir’ e 35 Km. Avanos’ a 14 Km.
uzaklıkta, İdiş Dağı’ nın düz eteklerineki vadiye kurulmuş, asıl adı Genezin olan büyük ve
tarihi bir kasabadır.
Ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmeyen Özkonak Yeraltı
Şehrinin, insanı hayrete düşürecek farklı mimari yapısıyla 4. Yüzyıla kadar
uzanan bir tarihi olduğu, Roma zulmünden kaçan Hristiyanların bu yeraltı şehirlerine sığındıkları ve Bizans
Döneminde yoğun bir şekilde kullanıldıkları bilinmektedir. Özkonak Yeraltı Şehri, savaşlar ve saldırılar
sırasında sığınak görevi görmesinin yanında
diğer yeraltı şehirlerinden farklı olarak kapı olarak kullanılan sürgü taşları
üzerindeki ok ve mızrak atma deliklerinden ve düşmana kızgın yağ dökme
yerlerinden, yalnızca güvenlik ve savunma değil saldırı amaçlı da kullanıldığı
görülmektedir.
Bölgeyi oluşturan tüf tabakasının yumuşak olması ve kolay
işlenmesinden, Mısır Piramitlerini aratmayacak
bölümler, gizli geçitler ve odalar yapılmıştır. Yeraltı Şehrinin girişi
ahır olarak hayvanlara ayrılmış, alt katlar apartman daireleri gibi odalara ve geniş salonlara ayrılmış, çok
amaçlı kullanılabilecek şekilde oda ve odacıklara bölünmüştür. Dikkat çeken bir
başka özellikte, her kat geçişinde oldukça büyük ve ağır, değirmen taşını
andıran teker şeklinde sürgü taşlarının olmasıdır. Bu sürgü taşları ağır
olmalarından dolayı açılması çok zor kütlelerdir ve bu taşların üzerindeki bazı
deliklerin gözetleme, ok veya mızrak atmak için kullanıldığı bilinmektedir.
Yeraltı Şehrinde ayrıca
8 su kuyusu, 3 havalandırma bacası,
4 mezar odası ve tek bir kişinin
ilerleyebileceği dar tüneller ile
hapishane veya zindan olarak kullanıldığı düşünülen basık tavanlı karanlık
odalar bulunmaktadır. Özellikle 4. Katta
bulunan bu gibi yerlere klostrofobisi veya kalp hastalığı olan ziyaretçilerin
girmemeleri gerekmektedir.
Özkonak Yeraltı Şehri’ nin, Kapadokya Bölgesindeki diğer
yeraltı şehirlerine göre daha küçük olmasına rağmen mimari açıdan daha üstün
olduğu bir gerçektir, gerek dışarıyla, gerekse katlar arasında haberleşmeyi
sağlayan 5-10 cm arasında değişen dar ve
uzun delikler, gözle görülemeyecek kadar ince oyulmuş kılcal hava bacalarının
nasıl yapıldığı ve hava geçirgenliğinin sırrı bugün bile çözülebilmiş değildir.
Günümüzde 4 katı ışıklandırılmış ve ziyarete açık
durumdadır. Geç Hitit Döneminin,Perslerin ve Helenistik dönem Roma
İmparatorluğunun , Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinin izlerini taşıyan bu zengin coğrafya, kimbilir daha ne sırları
ve yeraltı şehirlerini saklıyordur bağrında.
Mustafa Taşkın
