174 YILLIK
TARİH; NEVŞEHİR MERYEM ANA KİLİSESİ;
Türkiye'nin
önemli kültür ve turizm merkezlerinden biri olan Nevşehir'deki Kapadokya
bölgesinin merkezi konumundaki eski yapılardan biri olan Meryem Ana Kilisesi
restorasyonu tamamlandı. Nevşehir Kalesi’ ne çıktığınızda, Göre Beldesine
doğru uzanan Kahveci Dağı ve dağın eteklerindeki Nevşehir-Niğde yolunun yer
aldığı derin ve geniş vadi hemen dikkatinizi çekecektir. Günümüzde Cumhuriyet
Mahallesi olarak anılan bu mahalle 1924
mübadelesine kadar Rumların yaşadığı ve
Kahveci Dağı yamaçlarından vadi tabanına kadar inen, bünyesinde kiliseler,
okullar, hamamlar, çeşmeler, köşkler ve konaklar barındıran yerleşik bir “Rum
Mahallesi” idi. 19. Yüzyılda Nevşehir’ deki rum cemaatine bağlı rum nüfusu
fazlaydı ve 1867 yılında kurulan Nevşehir Belediye Başkanlığının ilk başkanı
olan Abdullah Bey’ den sonra ikinci Belediye Başkanı Rum Yorgi Konstankilidis
1871 – 1896 yıllarında 25 yıl Nevşehir Belediye Başkanlığı yapmıştır.
1924
Mübadelesinden sonra Rum Mahallesi boşalarak hızla yok olmuş, birkaç önemli
eserden ve yapıdan başka bir şey kalmamıştır. Bu haftaki ziyaretim Kapadokya
bölgesinin en büyük ve anıtsal yapılarından Meryem Ana Kilisesi veya Hapishane
Kilisesi’ ne oldu.. Meryem Ana Kilisesi, Grekçe ve Karamanlıca kitabesi,
İncil'deki konuların resmedildiği freskleri ve mimari yapısıyla dikkati
çekiyor.
1774 Küçük
Kaynarca Antlaşması’nın 14., 16. Ve 17. maddeleri gereği Anadolu’da yapılan pek
çok Osmanlı Devri Kiliselerinden biri olan Meryem Ana Kilisesi 1849 yılında
Sultan Abdulmecit zamanında bölgedeki Ortadoks Rumlar tarafından finanse
edilerek Leontizu Gregor Kalfa adlı mimara yaptırılarak Kayseri Metropoliti Paisios tarafından ibadete
açılmış ve 1924 yılına kadar Ortadoks
Rum Kilisesi olarak faaliyetini sürdürmüştür.1924 mübadele sonrasında 1950
yılına kadar boş kalan yapı içinde
çeşitli değişiklikler yapılarak 1950 -
1983 yılları arasında Nevşehir Cezaevi olarak kullanılmış, Kemal Tahir (1948 –
1950), Aziz Nesin (1950), Hasan Hüseyin Korkmazgil (1951), Yılmaz Güney (1951)
gibi ünlüleri konuk etmiştir, Yılmaz Güney “Boynu Bükük Öldüler” romanını bu
dönemde yazmış, 20 ay kaldığı cezaevinden bahsederken; “Hayatımın akışını
değiştiren benim ilkokulum”diye nitelemiştir.
Ayrıca Nevşehir Cezaevi 1980 askeri
darbesi sonunda pek çok siyasi hükümlüyü de konuk etmiştir.
1924 mübadeleden sonra 26 yıl boş kalan kilise
1950 yılında Hapishaneye çevrilmesi sırasında amaca uygun değişiklikler ve düzenlemeler yapılmış, yapının içine
betonarme bir ara kat, hücreler, tuvaletler ve bir de mescit eklenmiştir.
1973’te
başrollerini Türkan Şoray ve Hakan Balamir’in oynadıkları “Mahpus” adlı
film, Nevşehir Cezaevi’ nde çekilen
önemli belge niteliğinde bir çalışmadır.
Nevşehir
taşından inşa edilen Meryem Ana kilisesi, Bazilika planda ele alınmış olup
sekizgen planlı bir kulesi vardır. Altta üç, üstte beş neftlidir. Apsis
sayıları açısından kilise dışa taşkın beş yarı yuvarlak apsisiyle en çok apsise
sahip kiliselerden biridir. İç mimaride ise İncil’de alınmış konular
resmedilmiştir. Grekçe ve Karamanlıca kitabesi ile Hristiyanlıkta farklı cemaat
gruplarının ortak kullanım alanı olduğunu göstermektedir. aslına uygun
restorasyon ve konservasyon çalışmaları 2020 yılında başlamış olup yaklaşık üç
yıl süren titiz çalışmalar sonunda 27 Nisan 2023 tarihinde sona ermiştir.
Osmanlı
döneminde inşa edilmiş önemli eserlerden biri olan ve Ortadoks inancının
merkezi sayılan Nevşehir Meryem Ana kilisesi yeni görünümü ve 174 yıllık
tarihiyle önemli bir turizm merkezi olarak ziyaretçileriyle buluşuyor..
Mustafa Taşkın
