Kapadokya’da Çeyiz Sandığı Kültürü
Arapça cihaz veya cehaz’ dan gelen ve gelin olacak kız için
hazırlanan eşya anlamındaki kelime dilimize “çeyiz” veya “cehiz” olarak geçmiştir. Günümüzün modern
dünyasında çoğu çift eşyasını ortak almayı tercih etse bile çeyiz geleneğini
sürdüren pek çok aile vardır, bu nedenle asıl anlamını yitirse de aslında halen
geçerliliğini korumaktadır.
Çeyizde asıl amaç yeni kurulacak aileye bir katkıdır. Kız
çocukları dünyaya geldiği günden itibaren çeyiz hazırlamak, evlilik çağına
gelene kadar birçok eşyadan oluşan çeyiz biriktirmek eski Türk adet ve
geleneklerindendir.
Çeyiz Sandığı ise hazırlanan çeyizlerin saklanmasına ve
taşınmasına yarayan, hırsızların kolayca parçalayıp açmaması için üzeri metal
şerit veya metal levha kaplı mobilya
görünümlü ahşap kutulardır.
Ortaçağ Avrupa’ sında
sandık, çok işlevli bir depolama mobilyası olarak kullanıldı. Üzerinde
oturmak veya yatmak üzere üstü düz sandıklar aynı zamanda yemek masası olarak
da kullanıldı. Özellikle İtalya’ da çok kullanılan çeyiz sandıkları üzerine
aile armalarının işlenmesi ne veya
“cassone” denilen ahşap sandık süslemelerine çok önem veriliyordu.
Türklerde sandığın yaygın kullanımı, 1800’ lerde, Osmanlı’
nın Avrupa ile ilişkilerinin arttığı, batı yaşam tarzına özenildiği yıllara
denk gelmektedir. Yaklaşık 250 yıllık bir geçmişi olan çeyiz sandığı, gelinin
ve ailesinin sosyal statüsününde bir
göstergesidir, bundan dolayı da sandığın malzemesi, üzerindeki süslemelerin değeri ve işçiliği içindeki çeyizinde değerini
simgeler.
Bölgelere göre sandık çeşitleri, yapım ve süsleme teknikleri
farklılık gösterir, kuş ve ağaç motifleriyle süslü “Edirne İşi”, ahşap oyma
ağırlıklı “Maraş işi”, “Antep işi” ceviz
ağacı oymalı ve süslü “Hatay işi” çeyiz sandıkları çok bilinen sandıklardır..
Kapadokya bölgemizde çeyiz sandıkları ise genelde kabaralı,
teneke, deri veya el dokuması kumaş kaplamadır. Kaplamadan önce sandık çok
zaman zararlı böcek ve nemlenmeye karşı kireçli bir karışımla boyanır ve
üzerine kök veya toprak boyalarla mimari
motifler, süslemeler ve çiniler yapılır,
genelde teneke üzerine yapılan mimari motiflerin kenarları çakılan
kabaralarla süslenir . Kızın ailesi yoksul dahi olsa mutlaka imkanları
doğrultusunda çeyiz yapılır ve yine imkanları doğrultusunda en güzel ve şık
çeyiz sandığı alınıp düğünün en renkli ve önemli kısmı olan “Çeyizin damat
evine götürülmesi” töreni yapılırdı.
Damat evine sandık içinde götürülen çeyiz, kızın ailesi, arkadaşları ve
yakın komşuları tarafından aşılarak sergilenir
ve bu “Çeyiz Serme” merasimi
şarkılı türkülü bir eğlenceyle son bulurdu.
Çeyiz sandıkları genellikle yaşamı, doğurganlığı ve gelecek
nesilleri temsil eden Hayat Ağacı, kavak ve servi ağaç motifleri, sağlıklı bir
ömrü temsil eden karanfil, gül, papatya motifleri, nazara ve kötülüklere
karşı göz, el veya üzerlik
motifleri ile süslenmiş, boyama ve oyma
motiflerde bu objeler sıkça kullanılmıştır.Ayrıca sandıklarda manzara,
cami ve kilise motifleriyle gemi ve çiçek buketleri resimleri de kullanılmıştır.
Günümüzde, yılların geleneği ve güzelliği olan çeyiz
sandıkları yok olma aşamasına gelmiş, yerini basit bavullar ile çeşitli
bazalar, gardrop ve ahşap ya da plastik komodin gibi mobilyalar almıştır. Çeyiz
sandığı gibi anlamlı ve güzel geleneklerimize sahip çıkmamız en büyük dileğimizdir.
Mustafa Taşkın
